Teatr Bagatela

Franciszek Bohomolec, piszący pod mi.in takimi pseudonimami jak: Daniel Bobison, Dzisiejkiewicz, Jeden Zakonnik S.J., urodził się 29 stycznia 1720 roku na Białorusi. Był synem starosty dworzyskiego, kilkukrotnego posła na sejm województwa witebskiego, który trzech z siedmiu synów oddał do zakonu jezuitów. Bohomolec został zapamiętany jako jedna z najpopularniejszych postaci Warszawy czasów stanisławowskich, współcześni chwalili jego skromność i bezinteresowność.

W 1737 roku Franciszek Bohomolec został przyjęty do nowicjatu jezuitów. Studia filozoficzne odbył w Akademii Wileńskiej, a w seminarium akademickim stawiał pierwsze kroki jako nauczyciel. Opracował wówczas dla uczniów Wileńskiej Akademii polsko-łacińską wersję słownika frazeologicznego niemieckiego jezuity Franciszka Wagnera.
Podczas dwuletnich studiów teologicznych w Rzymie zetknął się z nowymi prądami umysłowymi. Zdobyte tam doświadczenia wykorzystał po powrocie do kraju. Szybko wysunął się na czoło grupy jezuitów dążących do odrodzenia szkolnictwa, kultury i społeczeństwa.
W 1751 roku prowincjał jezuitów powołał Bohomolca na stanowisko nauczyciela retoryki w warszawskim kolegium SJ. Jego pojawienie się w stolicy wzbudziło spore zainteresowania w świecie literackim, naukowym i zakonnym, a to za przyczyną wystąpienia w obronie języka polskiego oraz możliwości rozwojowych kultury narodowej, które miało miejsce podczas inauguracji kolegium.
Bardzo wiele czasu i uwagi poświęcał Franciszek Bohomolec teatrowi szkolnemu.
Wierny metodom wychowawczym i programowi szkoły jezuickiej oraz swym obowiązkom profesora retoryki - stworzył szereg sztuk dla teatru szkolnego. Jego "Komedie konwiktowe" wydawane w latach 1755-1760 odegrały bardzo ważną rolę w rozwoju polskiej twórczości dramatycznej. Nie tylko weszły one do repertuaru szkolnego jezuitów, ale i oddziaływały poza nim. Stały się propozycją stworzenia modelu własnej, narodowej komedii dydaktycznej ukształtowanej na wzór gatunku popularnego w tym samym czasie na zachodzie Europy. W komediach konwiktowych pojawiła się galeria różnorodnych typów myślenia, poglądów i postaw szlachty, mieszczan raz służących. Często występujące postaci to: snob, fircyk, naiwny ojciec, głupi syn, uparty szlachcic, naciągacz, cudzoziemiec (często bardzo pozytywny), sprytny służący. Bohomolec wyśmiewał zadufanie i prymitywizm ojców, bezmyślne naśladownictwo mód i pozorne wykształcenie synów, szlacheckie przewrażliwienie na punkcie honoru. Wskazywał, jak łatwo mogą te "przymioty" rodaków wykorzystać różnego autoramentu naciągacze, oszuści, a nawet sprytni służący.

**************************************************************

Z inicjatywy króla Stanisława Augusta 19 listopada 1765 roku - w gmachu dawnej Operalni aktorzy Jego Królewskiej Mości wystawili "Natrętów" Józefa Bielawskiego. Powstającemu Teatrowi Narodowemu wyznaczono rolę państwowej świeckiej instytucji edukacyjnej.
Tym wymaganiom w pełni odpowiadała sztuka autorstwa Bohomolca - "Małżeństwo z kalendarza" . Jej wystawienie stało się ono ważnym wydarzeniem w ówczesnym polskim życiu kulturalnym. Zapoczątkowało realizację królewskiego programu edukacyjnego dążącego do przełamania uprzedzeń szlachty wobec cudzoziemców, nietolerancji religijnej, walki z uciskiem mieszczan i chłopów. "Małżeństwo z kalendarza" po raz pierwszy zarysowało tak często wykorzystywany później konflikt "fraka" z "kontuszem" - schemat utrzymujący się w polskim teatrze bardzo długo. Sukcesy na scenie zawdzięczała komedia Bohomolca swej wymowie publicystycznej.
W 1767 roku ukazały się w Warszawie "Komedie na teatrum JKMci wyprawowane" Franciszka Bohomolca. Większość z nich została wystawiona na scenie warszawskiej. Były to: wspomniana już komedia "Małżeństwo z kalendarza" jak i "Staruszkiewicz" oraz (w kolejności chronologicznej) "Marnotrawca", "Staruszka młoda", a także "Ceremoniant", "Nadgroda cnoty", "Pijacy", "Pan dobry". W skład "Komedii na teatrum ..." weszły jeszcze "Monitor" i "Wdowa".

W wymienionych wyżej komediach Bohomolec przeciwstawiał malownicze typy zacofanych sarmatów postaciom postępowym, głoszącym opinie zgodne z programem reform obozu królewskiego. Bohaterowie jego sztuk noszą znaczące nazwiska, które doskonale charakteryzują ich główne cechy. Ksiądz Bohomolec konfrontował dwa pokolenia - starych i młodych, wiek bohatera nie był jednak równoznaczny z jego "postępowością".
Sztuki Bohomolca wydawane były w warszawskiej oficynie Towarzystwa Jezusowego. W ten sposób komedie oddziaływały nie tylko ze sceny. Ogłoszone drukiem miały szansę poszerzyć krąg odbiorców, służąc w ten sposób propagowaniu polityki obozu królewskiego i przebudowie społeczeństw szlacheckiego, rozbudzając troskę o język i kulturę narodową.

Ksiądz Franciszek Bohomolec do końca życia pełnił funkcję dyrektora Drukarni Nadwornej JKMci. W ostatnich latach otrzymywał pensję od króla. W testamencie zapisał swój osobisty majątek (trzy tysiące dukatów) ubogim w Warszawie. Zmarł 24 kwietnia 1784 roku.

Na podstawie: Anna Kołacz, szkolnictwo.pl

Artur W. Baron - reżyser i scenarzysta filmów fabularnych, dokumentalnych, programów telewizyjnych i spektakli teatralnych.

Zadebiutował filmem fabularnym „Anioł w Krakowie”, który był nagradzany i nominowany do najważniejszych nagród filmowych - film uhonorowano nagrodą za debiut reżyserski na Festiwalu Filmowym w Gdyni, nagrodą główną na festiwalu „Prowincjonalia” we Wrześni, a także Nagrodą Publiczności na koszalińskim festiwalu Młodzi i Film. W 2005 wyreżyserował film „Zakochany Anioł” - drugą część opowieści o Aniele Giordano. Równocześnie zrealizował także kilka filmów dokumentalnych – w 2004 r „Goralenvolk”, w 2006 r „Córki Islamu. Iran", w 2008 „Tischner. Życie w opowieściach" i "Dowódca Edelman" , a w 2012 „Bartoszewski. Droga". W 2013 r. premierę miał dystrybuowany w kinach film fabularny „Wszystkie Kobiety Mateusza" z Krzysztofem Globiszem w tytułowej roli.

Przez lata współpracował z telewizją publiczną, dla której zrealizował wiele programów telewizyjnych, m.in. cykle: „Rozmowy na koniec wieku”, „Archiwum wydarzeń kulturalnych”, „Historia filozofii po góralsku”. W ostatnich latach pracuje także w teatrze. W 2016 roku wyreżyserował, m.in. „Inne rozkosze” wg Jerzego Pilcha. Spektakl, grany na deskach Teatru Stu w Krakowie, nominowany był do nagrody m-ka Teatr, jako Najlepszy spektakl sezonu. W roku 2018 przedstawienie „Wariacje Tischnerowskie” zostało zrealizowane na żywo i miało premierę w TVP. W 2020 r odbyła się premiera teatru telewizji „Igraszki z diabłem” Jana Drdy.